Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Pomiń baner

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Zarys dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego

Uniwersytet Jagielloński należy do najstarszych fundacji akademickich środkowej Europy. Druga po Pradze (1348) w tym regionie uczelnia została utworzona dyplomem fundacyjnym króla Kazimierza Wielkiego z 12 maja 1364 r. Krakowskie Studium Generale oparte o wzory bolońskie, padewskie i neapolitańskie posiadało trzy wydziały: sztuk wyzwolonych, prawa i medycyny z wyraźną przewagą katedr prawniczych. Mieściło się prawdopodobnie na zamku wawelskim. Podupadła po śmierci fundatora uczelnia została odrodzona dzięki staraniom królowej Jadwigi i króla Władysława Jagiełły. Bulla papieża Bonifacego IX z 11 stycznia 1397 r. otwierała w Krakowie Wydział Teologiczny, natomiast dyplom Władysława Jagiełły z 26 lipca 1400 r. wznawiał działalność całego już czterowydziałowego uniwersytetu. Wzorowana na organizacji uniwersytetu paryskiego uczelnia obejmowała 42 katedry. Krakowskie studium rocznie kształciło od 100 do 200 studentów, przy czym aż 44% spośród nich to studenci zagraniczni. W wieku XV kwitły w Krakowie nauki humanistyczne, w tym szczególnie prawnicze oraz alchemia i geografia. W latach 1491–1495 studiował w Krakowie najwybitniejszy wychowanek uczelni, Mikołaj Kopernik. Od połowy XV wieku można zaobserwować stopniowy spadek znaczenia uczelni i dopiero przeprowadzona z ramienia Komisji Edukacji Narodowej przez Hugona Kołlątaja reforma odrodziła uniwersytet, który od roku 1780 przyjął nazwę Szkoły Głównej Koronnej. Wprowadzony został wówczas nowy podział na 2 wydziały, Fizyczny i Moralny, a w miejsce dotychczasowej łaciny wprowadzono język polski jako wykładowy. Uniwersytet, który wziął czynny udział w insurekcji kościuszkowskiej, znalazł się w roku 1794 pod władzą austriacką, która zmierzała do zniweczenia jego istnienia. Wśród kilku ówczesnych statutów, statut organiczny z roku 1817 wprowadzał jako oficjalną nazwę uczelni Uniwersytet Jagielloński.

Odrodzenie uczelni nastąpiło w czasach autonomii galicyjskiej 1869–1914. Wzrosła liczba studentów i katedr. Katedry te obejmowali uczeni Polacy pochodzący ze wszystkich zaborów. Głośne były nazwiska twórców skroplenia powietrza – Karola Olszewskiego i Zygmunta Wróblewskiego. Spolonizowanie uczelni spowodowało napływ studentów ze wszystkich ziem polskich. O ile w roku 1860 kształciły się tutaj 274 osoby, to w roku 1914 – już ponad 3 tysiące. W roku 1894 do czysto męskiej społeczności dołączyły trzy pierwsze studentki. W dwudziestoleciu międzywojennym Uniwersytet Jagielloński stracił swoją priorytetową pozycję na rzecz Uniwersytetu Warszawskiego, niemniej należał nadal do czołowych polskich ośrodków naukowych. Do czterech wydziałów dołączył piąty rolniczy oraz Oddział Farmaceutyczny. Z początkiem II wojny światowej 6 listopada 1939 r. w ramach tzw. Sonderaktion Krakau zostało aresztowanych i zesłanych do obozu 144 pracowników naukowych UJ. Uniwersytet został zamknięty, jego majątek rozgrabiony i wywieziony. Uczelnia nie poddała się jednak terrorowi, od roku 1942 uruchomiono tajny uniwersytet z rektorem Władysławem Szaferem na czele. W tajnym nauczaniu wzięło udział 136 pracowników i ok. 1000 studentów. Był wśród nich również student teologii – Karol Wojtyła – przyszły papież Jan Paweł II. Tuż po wyparciu Niemców, już w marcu 1945 roku wznowiono działalność uniwersytetu. Katedry, poza siłami miejscowymi, objęli również wysiedleni profesorowie z Wilna i Lwowa. W roku 1947 kształciło się na UJ ponad 12 tysięcy studentów. Od roku 1949 władze rozpoczęły reorganizację uniwersytetu poprzez odrywanie od niego kolejnych wydziałów i studiów: lekarskiego, farmaceutycznego, wychowania fizycznego, rolniczego, teologicznego i szkoły pielęgniarskiej. Kilka innych studiów uległo całkowitej likwidacji. W latach 50-tych uczelnie dotknęły represje ze strony nowych władz Do więzień PRL trafiło wielu studentów i kilku pracowników naukowych. Jubileusz 600-lecia utworzenia UJ obchodzony w roku 1964 stał się okazją do ważnych inwestycji budowlanych: rozbudowano Bibliotekę Jagiellońską, obserwatorium astronomiczne i ogród botaniczny, postawiono nowe gmachy dla nauk fizycznych, geologicznych, filologicznych, wybudowano domy pracownicze i studenckie. Uniwersytet obejmował wówczas pięć wydziałów: Prawniczy, Filozoficzno- ‑Historyczny, Filologiczny, Biologii i Nauk o Ziemi oraz Matematyki, Fizyki i Chemii z 84 katedrami i ponad 5 tysiącami studentów. Z początkiem lat 80-tych nastąpiła częściowa demokratyzacja uczelni, która wzięła czynny udział w opracowaniu ustawy o szkołach wyższych z roku 1981. Pełna demokratyzacja struktur uniwersyteckich nastąpiła po przemianach ustrojowych Polski z początkiem lat 90-tych. W roku 1993 wracają do uczelni nauki medyczne jako trzywydziałowe Collegium Medicum. Kolejny jubileusz tym razem 600-lecia odrodzenia uczelni, obchodzony w latach 1999–2000, przyczynił się do nowych inwestycji budowlanych. Postawiono nowoczesne skrzydło Biblioteki Jagiellońskiej oraz rozpoczęto budowlę tzw. III Campusu w Pychowicach. Obecnie Uniwersytet Jagielloński obejmuje 15 wydziałów, na których kształci się ponad 41 tysięcy studentów.

Urszula Perkowska